Điều gì đang ngáng đường tăng tốc của kinh tế Đức?

“Chúng ta đang ở thời điểm có nhiều biến động lớn”, Thủ tướng Đức Olaf Scholz nói vào ngày 6/3 khi đứng trước lâu đài Schloss Meseberg ở Brandenburg. Ông giải thích rằng điều này không chỉ vì chiến sự Ukraine mà còn bởi đòi hỏi chuyển đổi trước các áp lực môi trường.

Gần đây, ông Scholz thường xuyên nhắc đến “Tốc độ mới của Đức”. Tham vọng của người đứng đầu nội các là đưa Đức tăng tốc, thành một nền kinh tế mạnh mẽ hơn và trung hòa được lượng khí thải carbon. Nhưng liệu ông có thể hiện thực hóa điều này hay không?

“Đức vốn đã có nhiều điểm yếu lớn trước khủng hoảng”, Clemens Fuest, người đứng đầu IFO – một tổ chức tư vấn chính sách kinh tế có trụ sở tại Munich, nhận xét. Theo ông, xung đột Ukraine đã phơi bày sự phụ thuộc của Đức vào nguồn năng lượng giá rẻ của Nga.

Mối quan hệ kinh tế chặt chẽ với Trung Quốc cũng là một rủi ro tiềm ẩn. Năm ngoái, Trung Quốc là đối tác thương mại hàng đầu của Đức lần thứ 7 liên tiếp. Tổng kim ngạch xuất – nhập khẩu lên hơn 298 tỷ euro (320 tỷ USD), tăng khoảng 21% so với 2021.

Đức phụ thuộc vào Trung Quốc để nhập khẩu đất hiếm (nguyên liệu sản xuất pin và chất bán dẫn) cũng như các khoáng chất quan trọng khác. Tập đoàn hóa chất BASF đang đầu tư 10 tỷ euro vào một nhà máy mới ở miền nam Trung Quốc. 40% doanh số bán hàng của Volkswagen, nhà sản xuất ôtô lớn nhất châu Âu, cũng đến từ nước này.

Theo The Economist, Đức cũng chậm chân trong việc giảm khí thải carbon và số hóa nền kinh tế. Họ còn chưa giải quyết được các vấn đề về nhân khẩu học và tình trạng thiếu hụt công nhân lành nghề, đặc biệt ở các công ty cỡ trung bình.

Hầu hết nhà kinh tế cho rằng điều này không đồng nghĩa toàn bộ mô hình kinh doanh của Đức bất ổn. Dù vậy, quốc gia này cần thay đổi cấu trúc một cách sâu rộng.

Năm ngoái, khi giá năng lượng leo thang, lo ngại về tương lai ngành sản xuất công nghiệp Đức bắt đầu nổi lên, đặc biệt là trong lĩnh vực hóa chất. Một số ngành khác cũng bị đề cập đến, như sản xuất giấy, gốm sứ và các hàng hóa sử dụng nhiều năng lượng.

Chỉ số chứng khoán DAX (Đức) giảm 27% trong 9 tháng đầu năm 2022, gần gấp đôi mức giảm của FTSE 100 (Anh) hoặc S&P 500 (Mỹ). Một số chuyên gia đã dự đoán Đức sẽ suy thoái sâu năm 2023.

Tuy nhiên, triển vọng giờ đã tươi sáng hơn. Nhờ mùa đông ấm hơn bình thường, Đức chưa phải phân bổ sử dụng khí đốt như lo ngại ban đầu. Theo dự báo của chính phủ, nước này có khả năng tránh được suy thoái trong năm nay. “Nền kinh tế đã phục hồi tốt hơn dự kiến”, Klaus Günter Deutsch – lãnh đạo Liên đoàn Công nghiệp Đức nhận định.

Lo ngại với ngành công nghiệp cũng dịu lại. Tiêu thụ năng lượng hiện giảm 13% so với tháng 1/2022, nhưng sản lượng công nghiệp tổng thể vẫn tăng. Điều này cho thấy các chuỗi cung ứng đã được sắp xếp lại và quá trình phi công nghiệp hóa đã không diễn ra.

Ví dụ, BASF đang tái cấu trúc sản xuất, loại bỏ các sản phẩm có tỷ suất lợi nhuận thấp. Các nhà sản xuất thép cũng làm như vậy. “Nhu cầu với thép hàng hóa tại thị trường Đức đã giảm đáng kể trong những thập kỷ gần đây”, Markus Grolms, Phó Ban giám sát ThyssenKrupp cho biết. Công ty này đang tập trung vào các sản phẩm thép chuyên dụng cao mà rất ít công ty có thể sản xuất được.

Rüdiger Bachmann, nhà kinh tế tại Đại học Notre Dame ở Indiana (Mỹ), dự báo bức tranh ngành sản xuất Đức sẽ thay đổi vĩnh viễn. Một tỷ lệ nhỏ các công ty sử dụng nhiều năng lượng, với quy trình đơn giản, như sản xuất amoniac, kẽm hoặc nhôm, sẽ chuyển ra nước ngoài. Những công ty khác, với quy trình sản xuất phức tạp hơn, có thể sẽ thay thế họ.

Tuy nhiên, ngay cả khi có ít doanh nghiệp sử dụng nhiều năng lượng, Đức vẫn cần thêm năng lượng xanh nếu muốn trở thành một nền kinh tế trung hòa khí thải vào năm 2045. Những nỗ lực giảm phát thải của nước này đang bị chậm lại. Lượng khí thải carbon năm 2020 là 9 tấn mỗi người, cao hơn khoảng 50% so với Pháp, Italy hoặc Tây Ban Nha.

Theo The Economist, với Đức – một nước tham vọng đi đầu về ứng phó biến đổi khí hậu, thay thế nhiên liệu hóa thạch bằng năng lượng tái tạo là một chặng đường dài.

Trong bài phát biểu tại Diễn đàn Kinh tế Thế giới tại Davos (Thụy Sĩ) vào tháng 1, ông Scholz cũng nói về “tốc độ mới của Đức” trong việc đạt các mục tiêu về khí hậu. Gần đây, nước này thông qua đạo luật ưu tiên mở rộng năng lượng gió, mặt trời, và hydro.

Theo chính sách mới này, thời gian phê duyệt dự án đã nhanh hơn hai năm so với trước đây. Năm nay, chính phủ Scholz tăng hơn gấp đôi số dự án điện gió trên bờ cần đấu thầu. Mục tiêu đầy tham vọng của ông là đến năm 2030, họ sẽ xây dựng bốn hoặc năm tuabin gió mới mỗi ngày. Ông Scholz hứa hẹn đến khi đó, 80% sản lượng điện của Đức sẽ đến từ năng lượng tái tạo.

Còn trong lĩnh vực số hóa, Đức chỉ xếp hạng trung bình trong các thành viên EU về việc tích hợp công nghệ trong doanh nghiệp. Hành chính công cũng có thứ hạng thấp tương tự. Nhiều bang và thành phố đã trễ hạn cung cấp gần 600 dịch vụ công trực tuyến vào năm ngoái.

Dù vậy, nước này cũng đã có tiến bộ trong một số lĩnh vực, đặc biệt là khu vực tư nhân. Theo chiến lược Gigabit của chính phủ, ít nhất 50% hộ gia đình và doanh nghiệp Đức sẽ được kết nối với mạng cáp quang năm 2025. Tỷ lệ này sẽ đạt 100% năm 2030. Một số doanh nghiệp đang có tiến triển, đặc biệt là các công ty trong lĩnh vực kỹ thuật và máy móc.

Tuy nhiên, việc thay đổi văn hóa để đón nhận nền kinh tế kỹ thuật số cần có thời gian. Matthias Knecht (41 tuổi) – đồng sáng lập Billie – một công ty khởi nghiệp chuyên về thanh toán ở Berlin cho biết điều này còn phụ thuộc vào độ tuổi của giám đốc.

Thách thức cuối cùng là thay thế lao động nghỉ hưu. Những người trong độ tuổi lao động của Đức chiếm khoảng 64% tổng dân số, tương tự như của Mỹ. Tuy nhiên, nhóm tuổi đông đảo nhất trong lực lượng lao động lại là cuối 50 – đầu 60.

Các công ty đang phải vật lộn để lấp đầy số vị trí tuyển dụng. Viện Nghiên cứu Việc làm nước này dự báo nếu không có thêm người nhập cư hoặc thay đổi chính sách, thị trường lao động sẽ mất 7 triệu người năm 2035.

Một giải pháp là khuyến khích lao động lớn tuổi và những người làm việc bán thời gian làm thêm giờ. Đào tạo lại cũng có thể giải quyết tình trạng thiếu hụt lao động có kỹ năng.

“Chúng tôi đang lên kế hoạch một chương trình đào tạo ít nhất 12 ngày cho mỗi công nhân, chủ yếu do có kỹ thuật sản xuất mới”, René Wolf, Giám đốc sản xuất tại châu Âu của Ford cho biết. Trả lương cao hơn sẽ giúp thu hút người lao động. Tuy nhiên, Đức lại khá hạn chế trong việc tăng trưởng tiền lương.

Đức cần một chính sách kinh tế Zeitenwende (bước ngoặt mang tính thời đại). Nhưng đó là một yêu cầu khó khăn, nếu xét đến những vấn đề mà các chính phủ trước đây để lại. Ông Scholz phải ổn định được nội các, tránh các tranh cãi hiện có. Ông cũng cần đạt được một điều thậm chí còn khó khăn hơn – khiến người Đức hào hứng với tương lai.

Phiên An (the The Economist)