Vì sao các nước cấm xuất khẩu gạo?

Hôm 29/7, chính phủ Nga thông báo cấm xuất khẩu gạo cho đến hết ngày 31/12 năm nay. Các trường hợp ngoại lệ là Liên minh Kinh tế Á – Âu, Abkhazia và Nam Ossetia. Bên cạnh đó, nước này vẫn có thể gửi gạo ra nước ngoài vì mục đích nhân đạo.

Trước đó một ngày, Bộ Kinh tế Các tiểu vương quốc Arab thống nhất (UAE) quyết định dừng xuất khẩu gạo trong 4 tháng. Quy định này có hiệu lực ngay lập tức, áp dụng với tất cả loại gạo. Gạo nhập từ Ấn Độ sau ngày 20/7 cũng bị cấm tái xuất. Các doanh nghiệp muốn xuất khẩu và tái xuất khẩu gạo sẽ phải xin phép.

Các động thái này được đưa ra chỉ một tuần sau khi Tổng cục Ngoại thương (thuộc Bộ Thương mại và Công nghiệp Ấn Độ) quyết định dừng xuất khẩu các loại gạo không phải là Basmati (một loại gạo phổ biến tại Nam Á). Thông báo này có hiệu lực ngay lập tức. Ấn Độ hiện là nước xuất khẩu gạo lớn nhất thế giới.

Việc xuất khẩu sẽ chỉ được tiến hành nếu giới chức Ấn Độ cho phép, theo yêu cầu của chính phủ nước khác, nhằm đảm bảo an ninh lương thực tại nước đó. Với các đơn hàng ký từ trước, giao dịch sẽ vẫn được phép hoàn thành. Chính phủ Ấn Độ cho biết quyết định này sẽ tác động đến 25% tổng gạo xuất khẩu của họ.

Động thái của các nước diễn ra trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu gián đoạn và sức ép lạm phát làm lung lay nhiều nền kinh tế. Các nước vì thế phải áp dụng biện pháp chủ động để đảm bảo an ninh lương thực và bảo vệ thị trường trong nước khỏi biến động giá.

Mưa lũ và hạn hán do El Nino đang đe dọa mùa màng ở Ấn Độ cũng như Thái Lan – nước xuất khẩu gạo lớn thứ hai. Căng thẳng Nga – Ukraine cũng khiến giá nhiều loại ngũ cốc khác tăng vọt.

Reuters cho biết tại châu Á, giá gạo 5% tấm của Thái Lan tăng 15% trong 4 tháng qua, lên 535 USD một tấn. Đây là mức cao nhất kể từ tháng 3/2021. Gạo 5% tấm của Việt Nam cũng lên 515-525 USD một tấn tháng này – cao nhất kể từ năm 2011.

Trong khi đó, ở Ấn Độ, giá gạo bán lẻ tại Delhi đã tăng 15% năm nay. Giá trung bình cả nước thì tăng 8%, theo số liệu từ Bộ Lương thực nước này.

Ân Độ vì thế phải hạn chế bán gạo ra quốc tế để hạ nhiệt giá trong nước và kiềm chế lạm phát. Tháng trước, chỉ số giá tiêu dùng (CPI) của nước này tăng tốc, chủ yếu do giá lương thực cao.

UAE thì phải nhập khẩu tới 90% lương thực hàng năm. Họ mua gạo chủ yếu từ Ấn Độ, Pakistan, Việt Nam và Thái Lan. Theo Bộ Kinh tế UAE, lệnh cấm tạm thời này nhằm đảm bảo nguồn cung trong nước, sau khi Ấn Độ cấm xuất khẩu gạo.

Lạm phát cũng có thể là nguyên nhân đằng sau quyết định của UAE. Các hãng bán lẻ tại đây dự báo lệnh cấm của Ấn Độ sẽ khiến giá gạo trong nước tăng 40%. Năm ngoái, giá lương thực tăng cao đã gây sức ép lên các nước Vùng Vịnh.

Chính phủ Nga thì cho biết mục đích của họ là bình ổn thị trường trong nước. Nga không phải là nước xuất khẩu lớn trên thế giới. Tuy nhiên, họ có trồng lúa và là nước cung cấp chính gạo Japonica cho các nước lân cận, như Azerbaijan và Georgia. Họ cũng bán gạo sang Thổ Nhĩ Kỳ, Ai Cập và Jordan, theo số liệu của S&P Global.

Đây cũng không phải là lần đầu tiên họ cấm xuất khẩu lương thực. Trên thực tế, tháng 7/2022, Bộ Nông nghiệp Nga quyết định cấm xuất khẩu gạo, ngũ cốc và các axit amin dùng trong thức ăn chăn nuôi cho đến cuối năm.

Giới chức Nga giải thích họ cần đảm bảo an ninh lương thực trong nước, duy trì ổn định giá cả nội địa của các sản phẩm này, cũng như hỗ trợ ngành chế biến và chăn nuôi gia súc. Sau đó, lệnh được gia hạn đến hết tháng 6/2023 và hiện tại là đến hết năm nay.

Giới phân tích cho rằng các nước đang ngày càng có xu hướng ưu tiên nhu cầu nội địa trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất ổn. Các quốc gia đang áp dụng nhiều biện pháp khác nhau để bảo vệ các ngành công nghiệp và người tiêu dùng trong nước khỏi tác động bất lợi từ toàn cầu. Khi kinh tế toàn cầu tiếp tục khó đoán, các biện pháp này được dự báo sẽ càng phổ biến và gây ra nhiều hệ lụy.

Chủ nghĩa bảo hộ lương thực nổi lên từ năm ngoái. Đến nay, hàng chục quốc gia đã hạn chế xuất khẩu lương thực để đối phó với tình trạng tăng giá do căng thẳng ở Ukraine. Ấn Độ hạn chế xuất khẩu lúa mỳ và đường. Indonesia giới hạn bán dầu cọ. Malaysia cấm xuất khẩu thịt gà. Nhiều quốc gia khác cũng áp hạn ngạch với ngũ cốc.

Trên Nikkei, Sabrin Chowdhury – người đứng đầu bộ phận hàng hóa của Fitch Solutions – cho rằng việc này sẽ tăng rủi ro về an ninh lương thực với nhóm dễ tổn thương nhất. Chủ nghĩa bảo hộ lương thực nổi lên ở thời điểm này có thể khiến chi phí tiếp tục leo thang. Điều này sẽ làm tổn hại thêm sức mua của người tiêu dùng và khiến các ngân hàng trung ương gặp khó khăn khi vừa phải kiềm chế lạm phát, vừa duy trì tăng trưởng.

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) tuần trước thúc giục Ấn Độ bỏ lệnh cấm, do tác động lên lạm phát toàn cầu. Ấn Độ hiện đóng góp khoảng 40% hoạt động kinh doanh gạo trên thế giới. Họ cung cấp gạo cho hơn 100 quốc gia, nhiều nhất là Trung Quốc, Senegal và Bờ Biển Ngà.

Pierre-Olivier Gourinchas – kinh tế trưởng tại IMF cho biết trong một cuộc họp báo rằng với tình hình hiện tại, các biện pháp hạn chế này có thể càng làm trầm trọng thêm biến động giá thực phẩm toàn cầu. Thậm chí, nó còn có thể kéo theo các biện pháp trả đũa.

Bên cạnh đó, hạn chế xuất khẩu không chỉ là tin xấu đối với các quốc gia nhập khẩu. David Adamson – giảng viên cấp cao tại Trung tâm Tài nguyên và thực phẩm toàn cầu thuộc Đại học Adelaide cho biết người nông dân ở các nước sản xuất cũng sẽ chịu thiệt vì không được hưởng lợi từ giá quốc tế cao.

Hà Thu